Jaworski Józef (1859–1920), ginekolog, higienista, organizator służby zdrowia, docent UJ. Ur. w Warszawie; tu ukończył gimnazjum i Wydział Lekarski (1889). W t. r. uzyskał stanowisko asystenta oddziału terapeutycznego Szpitala św. Ducha, po pewnym zaś czasie został ordynatorem kliniki terapeutycznej w tymże szpitalu. Jednocześnie pracował w instytucie położniczym, a potem (1890–6) w II przytułku położniczym miejskim. W r. 1896 przeniósł się J. ze Szpitala św. Ducha do Szpitala Wolskiego, gdzie współpracował w organizowaniu przychodni dla chorych ginekologicznie, prowadząc ją do r. 1900. W r. n. objął kierownictwo ambulatorium chorób kobiecych w Szpitalu św. Rocha i tutaj pozostał aż do śmierci. W l. 1919–20 pracował w Min. Zdrowia Publicznego, początkowo na stanowisku sekretarza generalnego, a potem szefa Sekcji Ogólnej i wreszcie szefa Sekcji Higieny Publicznej (dyrektor departamentu). Największe zasługi położył J. w zakresie organizacji walki z nowotworami, podniesienia poziomu uzdrowisk i stanu higienicznego w kraju. J. był twórcą Komitetu w Celu Badania i Leczenia Choroby Rakiem Zwanej i autorem założeń jego działalności. Komitet został powołany 6 II 1906 r. przez Warszawskie Tow. Lekarskie. W ramach działalności komitetu J. ogłosił szereg prac z zakresu walki z rakiem macicy. Szczególnie cenna była jego praca nad statystyką zachorowań i zgonów na raka macicy i sutka na terenie Królestwa Kongresowego. Przedłużeniem działalności komitetu było powołanie w r. 1921 Polskiego Komitetu do Zwalczania Raka. Od r. 1889 J. był przez wiele lat przewodniczącym sekcji balneologicznej Warszawskiego Tow. Higienicznego, zorganizował przy sekcji biuro informacyjne o uzdrowiskach i opracował projekt ustawy związku zdrojowisk i uzdrowisk polskich. Szczególnie owocną działalność rozwinął w tej dziedzinie w okresie pracy w Min. Zdrowia Publicznego, gdyż dzięki osobistej interwencji zdołał uzyskać znaczne kredyty na ulepszenie techniczne uzdrowisk, szczególnie Krynicy i Ciechocinka.
W l. 1908–18 J. był redaktorem „Zdrowia”, najpoważniejszego czasopisma higienicznego w kraju. Jako naczelny redaktor rozwinął w ciągu 10 lat ożywioną działalność w zakresie popularyzacji higieny, szkolenia położnych i organizacji pomocy położniczej w kraju. Od r. 1891 J. należał do redakcji „Kroniki Lekarskiej”, od r. 1907 do redakcji „Gazety Lekarskiej”, był stałym współpracownikiem „Nowin Lekarskich” i „Krytyki Lekarskiej”. Ogłosił przeszło sto prac, głównie z zakresu położnictwa i ginekologii. Na podkreślenie zasługują: Statystyka raka macicy, Małżeństwo a gruźlica oraz prace o wpływie niedostatecznego odżywiania na rozwój ciąży. Uniwersytet Jagielloński przyznał J-emu bez egzaminów 19 VII 1918 r. stopień doktora medycyny i w t. r. 26 XI habilitował go w zakresie położnictwa i ginekologii. Wykład habilitacyjny wygłosił J. na temat O zmianach serca i w mięśniu sercowym podczas ciąży.
„Biul. Min. Zdrowia Publ.” R. 4: 1921 nr 1 s. 65; Gromadzki H., J. J., „Gaz. Lek.” R. 55: 1921 nr 2 s. 13 (fot.); „Med. i Kron. Lek.” 1918 s. 97, 235; [Sokołowski A.], J. J., „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 115: 1923 z. 1 s. 198; Woźniewski Z., Rys historyczny Szpitala Wolskiego w Warszawie, W. 1948 odb. ze „Szpitalnictwa Polskiego”; – Arch. UJ: Wydz. Lek. II (Akta habilitacji J-ego).
Piotr Szarejko